ترس یک تصویر العمل عاطفی، هیجانی و فیزیکی هست. هر انسانی هنگام روبرو شدن با خطر واقعی، احساس امنیت خود را از دست می دهد و دچار وحشت می شود. این تصویر العمل عاطفی کاملا طبیعی است و از بدو تولد دیده می شود. وحشت زمانی که خیلی شدید نباشد و باعث پرهیز از خطر جهت کودک شود، سودمند هست. در ادامه این مطلب را به نقل از سایت بیتوته می خوانیم.

برخی کودکان هیچ گاه به طور جدی معنای وحشت را درک نمی کنند ولی بسیاری از آنها با مجموعه ای از تجربه های ترسناک در طول زندگی ارزش روبرو می شوند. هوش در اکتساب وحشت موثر هست. ظاهرا اطفال و کودکان باهوش، احتمال خطر را سریع تر درک می کنند، تخیلات بیشتری در ذهن خود می پرورانند و از این جهت دچار وحشت شدیدتری می شوند. همچنین این کودکان سریعتر از سایر کودکان می توانند بر وحشت های واقعی یا موهوم ارزش فایق آیند و راه های اجتناب، سازگاری یا مقابله با آنها را فرا گیرند.

ترس در مراحل متفاوت سنی

نوع وحشت کودک با سن او عوض کردن می کند. تا قبل از یک سالگی وحشت کودکان طبیعی هست. نخستین دوره وحشت طبیعی کودک از سن ۶ تا ۸ ماهگی هست. در این سن کودک از افراد ناآشنا می ترسد و با دیدن اشخاص ناآشنا احساس ناراحتی می کند و خود را به مادر می چسباند و حتی رویش را از افراد غریبه برمی گرداند.

دومین دوره وحشت طبیعی، از وقت راه افتادن کودک بروز می کند لیکن زمانی که کودک شروع به راه رفتن می کند، احساس استقلال می کند و از مادر جدا می شود و به محیط های تازه و ناشناخته پا می گذارد و به علت نداشتن تجربه و برخورد نداشتن با محیط تازه احساس وحشت می کند. در فرزند های زیر ۲ سال، اگر محرک های ترسناک مثل صدای جیغ و داد، رعد و برق، هیجانات مثبت و منفی از طرف اطرافیان یا والدین همزمان با حرکت اسباب بازی اتفاق بیفتد، فرزند شرطی می شود به طوری که ممکن است در روزهای بعد همزمان با حرکت اسباب بازی از آن بترسد.

ترسیدن سایر فرزند های همبازی از آن اسباب بازی، ممکن است باعث یادگیری وحشت از آن اسباب بازی شود.

به طور کلی، فرزند ها هنگامی که شروع به راه رفتن می کنند و از مادر مستقل می شوند، ترسیدن هایشان زیاد می شود و والدینی که به شدت دلواپس ترسیدن کودکانشان هستند، احتمالا خود آدم های مضطرب یا وسواسی هستند که به کمک روان شناختی نیاز دارند.

بهتر است پدر و مادر این فرزند ها به جای نگرانی، در چنین مواقعی در دسترس فرزند باشند و بلافاصله بعد از احساس ترس، او را در آغوش بگیرند. گفتن جمله هایی مثل اینکه «مامان این که وحشت نداره» اشتباه هست. باید کم کم کودک را با محرک ترسناک روبرو کنند و همزمان با آن، خوراکی یا اسباب بازی دلخواهش را به او بدهند. در عین حال مراقب باشند که خودشان نسبت به وحشت تصویر العمل شدید نشان ندهند.

پدر و مادر باید دلیری های هر چند کوچک کودکشان را خیلی تشویق کنند و اگر وحشت زیاد بود، حتما مراجعه کنند چون احتمال دارد کودک مشکلی مثل اضطراب داشته باشد. در سنین ۵-۲ سال، وحشت از حیوانات، تاریکی و وحشت از تنهایی بروز می کند.

ترس از تاریکی در میان کودکان متفاوت و در حال عوض کردن است و در سنین ۷-۵ سالگی ظاهر می شود. در سنین ۷-۵ سال، زیاد کودکان پرسش هایی راجع به فوت می پرسند و وحشت از فوت دارند. در ۷ سالگی و با شروع دوره دبستان، وحشت از مدرسه در بعضی از دانش آموزان دیده می شود. زیاد کودکان از پدیده ها و موقعیت های بی خطر می ترسند.

ترس های شدید که در بسیاری از کودکان دیده می شود، سلامت جسمی و فکری آنها را ترساندن می کند و اگر این گونه وحشت ها درمان نشوند، باعث بروز اختلال های جسمی، فکری و تربیتی در کودک می شوند و او نمی تواند از وقت ها و توانایی هایش به نحوه مناسب استفاده کند. جهت درمان و کم کردن میزان وحشت در کودکان بهتر است نشانه های ترس، علل ایجادکننده و منشاء وحشت را بدانیم.

 پیشگیری از ترسیدن کودک

۱۹ ریشه وحشت کودکان

سرمنشاء وحشت کودک، اعم از اینکه معقول یا نامعقول باشد، باید در تجارب او جستجو شود. از تجارب جرسیلد و هولمز چنین برمی آید که وحشت های کودک از مراحل رشدش متاثر می شوند. بعضی از بااهمیت ترین علل اساسی ایجاد وحشت در کودکان از این قرارند:

۱. گاهی والدین می توانند الگوهای خاص ای از وحشت را به کودکان خود آموزش و انتقال دهند (والدین ترسو، کودک ترسو).

۲. ترساندن کردن کودک جهت برقراری نظم و انضباط در منزل نیز ممکن است باعث وحشت کودک از مراکز بهداشتی و فرآیند درمان شود. به عنوان نمونه به کودک گفته شود: «باید قرصت را بخوری وگرنه می میری» یا «اگر غذا نخوری، می گم دکتر آمپولت بزنه».

۳. انتظارات و توقعات افراطی و نامتناسب والدین از کودک

۴. گاهی تجربه ها و خاطرات ناگوار و وحشتناک کودک باعث ایجاد وحشت در او می شود.

۵. شاخصه های شخصیتی خود کودک، عوامل زیستی، سرشتی و آمادگی های فطری اولیه و داشتن بدنی آسیب پذیر و نحیف

۶. رشد ناکافی عاطفی و مغزی کودک

۷. داشتن والدین بیش از حد حمایت کننده، محافظه کار و محتاط

۸. سخت گیر بودن والدین و اعمال تنبیه های شدید

۹. نداشتن برنامه ریزی قبلی و آماده کردن کودک بیمار جهت انجام فرآیند درمان

۱۰. مواجهه با افراد بیگانه، اشیای جدید، صداهای غیرعادی، ناگهانی و بلند و موقعیت ها و مکان های ناآشنا

۱۱. جدایی از مادر، خانه، سایر اعضای خانواده و دوستان

۱۲. وحشت از نقص عضو و صدمات فیزیکی ناشی از بیماری و وحشت از مردن

۱۳. پرورش نیافتن کافی قدرت درک کودک در مورد ارتباط وقت و مکان، علت و معلول

۱۴. هنگامی که کودک احساس کند والدین نمی توانند تمام پیشامدهای زندگی را کنترل کنند.

۱۵. تاثیر نامطلوب بعضی فیلم ها، کتاب ها

۱۶. ندانسته ها در مورد بیماری و روند درمان

۱۷. وحشت از گم شدن در مدرسه یا بیمارستان

۱۸. دادن پاسخ های اشتباه به سوالات کودک

۱۹. نگفتن حقایق به کودک درخصوص مکان هایی که می خواهیم او را ببریم (مدرسه_بیمارستان)

۲۲ علامت وحشت کودکان

ترس دائمی کودک به هر علتی که باشد، اثر نامطلوب و مضری بر جسم و روان او می گذارد و کودک را از زندگی طبیعی و شاد محروم می کند. کودکان ترسو غالبا گوشه گیر، خجول، فاقد قدرت تصمیم گیری و وابسته به سایرین هستند طوری که نه تنها قادر به حل پرسشها وقت حال نیستند، بلکه در آینده نیز از احراز پست های حساس شغلی، وحشت دارند. بعضی از بااهمیت ترین علایم وحشت کودکان از این قرارند:

۱. فرار از موقعیت وحشت آور

۲. کمک خواستن

۳. جیغ کشیدن

۴. چنگ زدن بدن

۵. خشک شدن دهان

۶. لرزش اندام

۷. پریدن رنگ صورت

۸. تنگی نفس و گرفتگی صدا

۹. زیاد کردن ضربان قلب

۱۰. عرق کردن

۱۱. احساس خستگی شدید

۱۲. از دست دادن کنترل ادرار

۱۳. تضعیف قدرت اندیشه و تصمیم گیری

۱۴. لکنت زبان

۱۵. نگاه های غیرطبیعی

۱۶. گوشه گیری، انزواطلبی و کمرویی

۱۷. اختلال خواب

۱۸. اختلال گوارشی

۱۹. ناخن جویدن

۲۰. شب ادراری

۲۱. خشم و عصبانیت

۲۲. حسادت

۶ روش پیشگیری از وحشت کودکان

در این روش، اصل بر این است که قبل از آنکه کودک در موقعیت ترسناک قرار بگیرد، او را آگاه کنیم:

۱. اگر احتمال می دهید که کودک از رعد و برق می ترسد، در یک روز توفانی به او لباس بپوشانید و او را به حیاط یا بالکن ببرید و بگویید: اگر آسمان برق زد، بعد صدای بلندی خواهی شنید و ترسی هم ندارد.

۲. اگر کودک قرار است در بیمارستان خوابیدن شود و می ترسد، حتما از قبل به او بگویید و جهت این جدایی آماده اش کنید تا یکباره با این موقعیت مواجه و دچار وحشت نشود.

۳. وحشت فرزندانمان از بیماری و فوت نیز نباید باعث شود که واقعیت ها را از آنها مخفی کنیم. باید به سوالات کودک مطابق با سطح درک و بر پایه اعتقادات مذهبی پاسخ داده شود. با کودکتان راجع به بیماری صحبت کنید و  مطابق با سن و شخصیتش تا حدی او را در جریان بگذارید و اجازه بدهید احساساتش را بیان کند.

۴. هنگامی که کودک از بیماری یا فوت شخصی خبردار می شود، احساسات زیادی بروز خواهد داد، ممکن است احساس انکار، ناراحتی، ناامیدی، تقصیر یا وحشت داشته باشد. به خاص ممکن است بترسد که هرگز چنین اتفاقی جهت خودش یا کسانی که دوستشان دارد، بیفتد. بگذارید راجع به احساساتش با شما گفت وگو کند. شما نیز به جای انکار احساساتش، به او اطمینان دهید و حمایتش کنید.

۵. راجع به اینکه کودک را به مراسم تشییع جنازه یا تدفین ببرید، خودتان براساس سن و شخصیت کودک و موقعیت او تصمیم بگیرید. بسیاری از روان شناسان بر این باورند که حضور در مراسم تدفین جهت کودکان زیر ۵ تا ۶ سال و همین طور جهت کودکان بزرگ تری که حساس هستند، مناسب نیست.

۶. اگر کودک میل به دارد در مراسم ختم یا تشییع شرکت نکند، به خواست او احترام بگذارید و ناراحت نشوید. ولی برنامه های مراسم را جهت کودک تشریح کنید. راجع به برنامه هایی که در قبرستان، مجلس ختم و در نهایت در منزل متوفی انجام می شود، از پیش به کودکتان توضیح دهید و بگویید مردم در این مراسم چگونه عمل می کنند و او با چه صحنه هایی روبرو خواهد شد.

۲ روش برخورد با وحشت کودکان

نمی توان انتظار داشت وحشت کودکان خودبه خود برطرف شود، بعد باید به مقابله با آن برخاست. جهت برخورد با وحشت کودک ۲ شیوه وجود دارد:

۱. شیوه پیشگیری

۲. شیوه کم کردن ترس

۶ روش کم کردن وحشت کودکان

برای رسیدن به اهداف آینده نگری شده است در این روش بهتر است به نکات زیر توجه کنید:

۱. نباید کودک را به خاطر ترس، مسخره یا ترساندن و سرزنش کنیم و باید از گفتن جمله هایی مثل خجالت آور هست، تو دیگر بزرگ شدی، یا ببین مگر من می ترسم، به طور کلی خودداری کنیم.

۲. تا جایی که ممکن هست، کودک را به مهر و علاقه خود مطمئن کنیم. هر عمل شجاعانه او را هر قدر هم کوچک باشد، تحسین کنیم.

۳. جهت غلبه بر ترس، چاره ای جز روبرو شدن با آن نیست بنابراین به تدریج باید محرک های تازه را جانشین محرک ترسناک کنیم تا وحشت کودک از بین برود. خوشبختانه اصول یادگیری، مخصوصا اصل خاموشی در مورد از بین بردن ترس، کاربرد زیادی دارد. به عنوان مثال، اگر کودکی از گربه می ترسد، ضمن نشان دادن گربه به کودک (محرک نامطبوع) به او مقداری شیرینی (محرک مطبوع) می دهیم و چندین بار این کار را تکرار می کنیم تا کودک پاسخ مثبت به عنوان ترسناک قبلی بدهد. اگر کودک از تاریکی می ترسد، ضمن بازی از او می خواهیم در اتاق تاریک جستجو و اسباب بازی های جالب را پیدا کند. با این روش محیط ترسناک کم کم جهت او جالب می شود و ترسش از بین خواهد رفت. البته باید کودک را با تاریکی آشنا کرد و میزان تاریکی را به تدریج زیاد کردن داد تا کودک به تاریکی عادت کند.

۴. با استفاده از سرمشق دهی نیز می توان وحشت کودک را از بین برد. کودکی که از حیوانی می ترسد، اگر کودک دیگری را مشاهده کند که با آن حیوان بازی می کند، ترسش کم شود. جهت کم کردن وحشت از حیوانات می توان کودک را با عروسک یا مجسمه حیوان آشنا سپس تصویر آن حیوان را برایش نقاشی کرد یا تصویر آن را به او نشان داد و به تدریج آن حیوان را به کودک نشان داد تا وحشت کودک از بین برود.

۵. روی نقاط مثبت رفتاری – اخلاقی کودکتان تمرکز کنید و شهامت های کوچک او را بزرگ جلوه دهید و تشویق کنید. بخشی از وحشت های کودکان را نیز می توان از راه نزدیکی تدریجی کودک به موقعیت و منبع ترسناک همزمان با ایجاد همخوانی و محیطی نشاط آور برایش کم کردن داد (مثلا نحوه اجرای تزریقات را به طریق بازی درمانی همراه با پخش موسیقی شعرهای شاد کودکانه جهت کودک انجام دهید) تا بتوان نقشی در کم کردن میزان وحشت کودکان از مراکز بهداشتی و فرآیند درمان داشته باشیم. باید به خاطر داشته باشیم که همه این مراحل را باید با صبر و حوصله و در مدت وقت مناسبی طی کرد.

۶. در مواردی که وحشت کودک آنقدر شدید است که با به کارگیری این روش ها موفق به کم کردن یا از بین بردن آن نمی شویم، بهتر است به روان شناس کودک مراجعه کنیم و مسئله کودک را با او درمیان بگذاریم.