علل وفواید تشویق کردن کودکان

انسان بنابر فطرتش که علاقه به کمال مطلق دارد و از نقص دوری می کند. میل به به انجام کار خوب دارد و دوستدار تشویق و قدردانی هست. لذا عالی ترین روش در تربیت انسان به سوی کمال و سعادت، استفاده از شیوه تشویق هست. نه تنبیه و مجازات اگر این روش نتیجه نداد در آن صورت جهت ترک دادن وی از فعل منفی، از تنبیه استفاده می شود.

۱- تشویق، عاملی است در برانگیختن انسان به سوی اهداف تربیتی و انجام خبرها، ترغیب به تلاش زیاد و فراهم کردن زمینه های نشاط مورد نیاز در تربیت.

عبارات مهم : رفتارهای غلط – تحسین کودک

۲- حسّ عزّت نفس و اعتماد به نفس طفل، با تشویقش به بیان عقاید خوب و انجام افعال زیبا، تقویت می شود. که نتیجه آن، رشد استعدادهای درونی اش و از بین رفتن زمینه های یأس، ناامیدی و سقوط و تباهی هست.

۳- تحسین و بغل کردن فرزند کوچک، واکنش‌ها مناسب را تقویت می کند و احتمال وقوع دوباره آن را زیاد کردن می دهد؛ مثلاً براساس تحقیقات، کودک آفریقایی از لحاظ سن نشستن و ایستادن و راه رفتن (واکنش های آموختنی) از کودک قفقازی جلوتراست. شاید به این علت که مادر، در انجام این حرکات او را تشویق می کند ولی در تصویر العمل هایی که آموختن نیست مثل غلت زدن یا سینه خیز رفتن، تفاوتی وجود ندارد.

۴- تشویق، منبعی است که نیروی اضافی را جهت انجام دادن کارها، در فرد ایجاد می کند. بر این اساس حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) می فرمایند: «هر که مشتاق باشد اول شب به راه می افتد».

۵- تأیید کودک در کار مورد علاقه اش، موجب خوش حالی و تخلیه انرژی وی به طریق سالم می گردد.

۶- تشویق موجب عمیق شدن رابطه بین والدین و فرزند می گردد.

شیوه های کارآمد و قشنگی در اعمال تشویق، جهت تربیت صحیح و سوق دادن کودکان به فعالیت های گوناگون وجود دارد. که از جمله آن ها به شرح زیر است:

– بعضی اوقات تنها یک نگاه لبریز از دوستی لبخندی قشنگ با بوسیدن و در آغوش گرفتن، تشویقی بسیار مهم از جانب والدین محسوب می شود. به گفته نویسنده ای: «تحسین مختصر می تواند معجزه کند.»

بنابراین اگر مسئولیتی که بر عهده کودک گذاشته اید، به خوبی انجام داد، وی را در آغوش گرفته، به او بگویید که «از کارش لذت برده اید» و جهت پاداش، آن را به آخر برسانید.

– از آثار هنری و پیشرفت هایش تمجید کنید و به افراد خانواده، و دوستان اطلاع دهید. یا موقعیت هایش را در روزنامه اعلام کنید.

– در تحسین کودک خلاق باشید؛ مثلاً به جای گفتن «آفرین» یا «کارت خوب است» به جزییات کار او نیز اشاره کنید؛ مثلاً «روشی که جهت کشیدن آن ماشین به کاربردی بسیار می پسندم»، یا از نکات طنز و شعر استفاده کنید.

در تاریخ آمده است که حضرت زهرا (علیه السلام) هنگامی که می خواست فرزندان را از لحاظ معنوی و جسمی پرورش دهد، با استفاده از شعر آن ها را تشویق می فرمود: مثلاً هنگام بازی کردن امام حسین (علیه السلام) می فرمود:

حسن جان مانند پدرت علی باش و ریسمان از گردن حق بردار، خدای احساس کننده را پرستش کن و یا دشمن کینه توز، دوستی نکن.

با توجه به این حدیث هر چه تحسین اختصاصی تر باشد. کوک درست بودن کارش را بهتر درک می کند و احتمال تکرار عمل زیاد خواهد بود. البته به یاد داشته باشید. که «رفتار» فرزند تحسین شود، نه «خود فرزند»، هم چنین نباید از کلمات نظیر «تو بهترینی، تو بی نظیری، تو قهرمانی و…» استفاده گردد، لیکن به باعث ایجاد غرور و یا اضطراب، از پیشرفت او جلوگیری خواهد شد.

– تشویق، مناسب با سن فرزند باشد. جهت کودک خردسال، در آغوش گرفتن، بوسیدن و دیگر نشانه های عملی دوستی به کار گرفته و جهت کودکان بزرگ تر، از خبر سرّی استفاده کنید. آن ها زیاد دوست دارندبه طور شخصی تشویق شوند. بنابراین با یک چشمک و یا اشاره دست نشان دهید که به عملش توجه کرده اید و بعداً می توانید در مورد واکنش‌ها پسندیده اش با یکدیگر صحبت کنید.

راه کار بافایده دیگری جهت تشویق کودک وجود دارد که نویسنده کتاب چگونه یا کودکم واکنش‌ها کنم ارائه داده هست. به عقیده گالبر استفن:

– جهت کودک به دقت تشریح کنید که جهت گرفتن تشویق، چه کارهایی باید انجام دهد و به یاد داشته باشید هنگامی که یک واکنش‌ها را صحیح انجام داد، جهت واکنش‌ها دوم وارد عمل شوید.

– جهت تصحیح رفتارهای غلط، بسته به بزرگی و کوچکی واکنش‌ها زشت، پاداش های خود را به پاداش های روزانه مثل (آدامس)؛ هفتگی مثل (کتاب)، ماهیانه مثل (عروسک) تقسیم کنید و با گذشت زمان، توقع رفتارهای مثبت جهت دریافت جایزه را اوج ببرید؛ مثلاً قرار است اسباب بازی های هایش را جمع کند؛ اگر بار اول یکی از آن ها را برداشت، سریع تشویق کنید و جایزه روزانه بدهید، ولی در مرحله بعد جهت دریافت پاداش روزانه باید دو- سه تا از اسباب بازی ها را جمع کند. بعد از تنبیت واکنش‌ها تازه دفعات پاداش روزانه را کم کردن داده و جهت کاستن از دفعات، ابتدا یک روز در میان و سپس هر سه روز یک بار، رفته رفته فقط به طور تصادفی جایزه دهید؛ به او گوشزد کنید رفتارش خوب بوده نیاز به پاداش کوچک ندارد و می تواند یک جایزه بزرگ تر در آخر هفته بگیرد؛ کم کم فاصله بین پاداش های بزرگ را نیز طولانی تر کنید. البته تنوع دادن به هدایا را فراموش نسازید که تأثیر آن زیاد هست.

– جدولی جهت او تهیه کرده و توضیح دهید. جهت دریافت یک پاداش چند علامت را باید روی جدول به دست آورد. با شکل جایزه را کشیده به ازای کار مثبت مورد نظر، قسمتی از آن را رنگ کند؛ هر وقت تصویر جایزه به طور کامل رنگ شد، وقت گرفتن آن فرا رسیده هست؛ یا هر جایزه میزان علامت های مورد نیاز جهت پاداش بعدی را زیاد کردن دهید.

وقتی مطمئن شدید واکنش‌ها به صورت عادت مثبت در آمده پاداش را قطع کرده و کارهای طبیعی و روزانه را جایگزین آن کنید؛ مثلاً می تواند کارتون بیشتری ببیند، چون فلان کار خوب را انجام داده است.

اگر کودک با راهنمایی مثبت والدین اش، خوب بار آمده باشد، آن ها هرگز مجبور به تنبیهش نخواهند بود. خصوصاً زمانی که می خواهند نشانه های درازمدتی نظیر واکنش‌ها مودبانه با دیگران را پرورش دهند، در این باره به دوستی کردن و علت آوردن نیاز خواهند داشت نه تنبیه، ولی گاه پدر و مادر در این امر ناموفقند و در ترک رفتارهای ناصحیح طفل، شیوه تشویق کردنشان موثر نیست؛ لذا جهت تأدیب از «تنبیه» بهره می گیرند؛ بدهید معنا که اگر بعد از چند بار تفکر، فرزندشان به دستورها ترتیب اثر نداده تذکر پدر و مادر اهمیت خود را از دست داده بود، به ناچار مسئله تنبیه مطرح می شود؛ لیکن در اثر همین امر، بعضی از غلط های کودک به دست فراموشی سپرده، می شود.

باید دقت داشت که در تنبیه، کودک می آموزد چه کاری را نباید انجام دهد؛ ولی نمی آموزد که چگونه باید واکنش‌ها کند؛ بنابراین باید واکنش‌ها جایگزین را نیز آموزش دهید و در صورت اصلاح رفتار، او را تحسین کنید.

هم چنین اگر می خواهید از تنبیه استفاده کنید، کودک را مطلع سازید که جهت چه کاری تنبیه می شود، در غیر این صورت خود عاملی است جهت ایجاد بیماری های روانی، که در اثر ترساندن ها یا کتک زدن های بی جا در دوران کودکی، ایجاد می شود.

البته استفاده از توبیخ های تند یا فشار بدنی، جهت مقیّد کردن یا به حرکت وا داشتن کودک، به خصوص در زمانی که وی در خطر واقع شده است است قابل توجیه است و به عنوان آخرین تیر ترکش به کار می رود آن هم نه به عنوان عامل ترس، بلکه به منظور بازداشتن هست؛ مثل جلوگیری از «وسط خیابان پریدن» کودک.

---

منبع : عطیه الهی / فاطمه سادات آقا میری