در ذیل به شیوه‌هایی جهت تنبیه کردن اشاره می شود که توجه به آن‌ها حائز اهمیت است:
شیوه های تنبیه کردن کودک
در ذیل به شیوه هایی جهت تنبیه کردن اشاره می شود که توجه به آن ها حائز اهمیت است:
۱- پرهیز از تهدید: از ترساندن طفل حتی الامکان بپرهیزید؛ چون انضباط را ضعیف می کند؛ حتی اگر تهدیدهای عاقلانه گزینش کنید، لیکن به واقع، در لفّافه اعتراف می کنید که طفل ممکن است اطاعت نکند. لذا اگر کودک از روی تجربه بداند. آنچه مادر می گوید جدّی هست، زیاد تحت تأثیر قرار می گیرد و حرف شنوی دارد، تا این که او را مثلاً جهت گرفتن دوچرخه ترساندن کنید؛ در هر صورت اگر ناچار به ترساندن شدید، بهتر است ابتدا جریمه ای سبک تعیین کنید؛ جریمه ای که انجام شدنی هست، در غیر این صورت، اقتدارتان زیر پرسش می رود.
عبارات مهم : استفاده – عذرخواهی
۲- به تعریق نینداختن تنبیه: اگر کودک چهار یا پنج ساله بی ادبی کرد یا کاری را از روی لج بازی انجام داد، در حالی که می داند. اشتباه هست، در این موقع، تنبیه را به تعویق نیندازید و درست بعد از واکنش‌ها ناپسندش انجام دهید. یعنی او را توبیخ و وادار به عذرخواهی کنید و جهت آن که شرمنده نشود، بهتر است از کلمات رمزی استفاده نمایید؛ همان کلماتی که قبلاً به او یاد داده اید، در هنگام ارتکاب اشتباهش به کار خواهید برد؛ لیکن هر تنبیهی اثرش را با گذشت وقت از دست خواهد داد و کودک نمی تواند ارتباط تنبیه با عمل ناپسند را درک کند؛ بعد نگویید: «صبر کن تا بابا به منزل بیاید». حضرت امام حسن (علیه السلام) فرموده اند: «در مجازات اشتباه کار شتاب مکن و میان اشتباه و مجازات راهی جهت عذرخواهی قرار بده». مقصود عجله نکردن در استفاده از شیوه های دیگر تنبیه غیر از «عذرخواهی» هست؛ خود «عذرخواهی» جهت کودک، نوعی تنبیه محسوب می شود؛ اگر از روی لجاجت آن را انجام نداد، از نوع دیگری استفاده کنید.
۳- محروم کردن: جهت تنبیه می توان کودک را از یک فعالیت یا موقعیت محروم کرده و او را به اتاق بفرستید. این روش زمانی موثر است که او حس کند. چیز با ارزشی را از دست می دهد.
البته در استفاده از این روش نکات زیر را مدّ نظر داشته باشید:
الف- قبل از هر اقدامی به طفل بگویید: «اگر واکنش‌ها ناپسندش را ادامه بدهد او را به اتاقی می فرستید تا راجع به اش فکر کند و انجام مجددش را ترک نماید.
ب- اتاقی که او را می فرستید باید خسته کننده و فاقد وسایل سرگرم کننده باشد، نه تاریک و ترسناک.
ج- فقط جهت یک واکنش‌ها ناپسند مشخص، از این روش بهره ببرید، هنگامی که اصلاح شد جهت واکنش‌ها دیگر از روش محرومیت استفاده کنید.
د- یک محرومیت کوتاه مدت چند دقیقه ای، بسیار موثرتر از محرومیت های چند هفته ای و چند روزه است.
در این باره دکتر وانس هال در کتاب چگونه از شیوه اخراج کردی استفاده کنیم می گوید:
یک کودک را می توان در ازای هر سال از سنش یک دقیقه اخراج کرد. همین وقت کوتاه باعث قطع فعالیت کودک شده است و به او وقت می دهد که با آرامش، از انجام عملی که باعث محرومیت او شده است دست بکشد.
هـ- اگر بدون اجازه از مکان خارج شد در نخستین وقت او را برگردانید و یک دقیقه دیگر نیز بر مجازاتش بیفزایید. بیش از سه دقیقه به مجازات او اضافه نکنید تا تأثیر دلخواه را داشته باشد. اگر جریمه را نپذیرفت. به او بگویید اسباب بازی مورد علاقه یا یک امتیاز خاص را جهت چندین روز از دست خواهد داد؛ در این باره حتماً به وعده خود عمل کنید.
و- از یک تایمر استفاده کرده، به کودک بگویید: «هر وقت صدای زنگ تایمر را شنیدی، می توانی از اتاق بیرون بیایی؛ به شرطی که آرام باشی».
ز- بعد از آخر محرومیت، از کودک بخواهید کاری را که قبل از مجازات باید انجام می داد. به آخر رساند، یا واکنش‌ها مناسبی نشان دهد؛ در صورتی که حرف شما را گوش داد، او را تحسین کنید.
۴- پرهیز از غُر زدن: در قدیم، بعضی والدین هنگام عصبانیت، کودکان را بسیار کتک می زدند؛ بعضی دیگر گرچه این کار را نمی کردند؛ ولی تا چند ساعت به طفل نق می زدند و او را سرزنش می کردند. که اثر آن بسیار بدتر از تنبیه بدنی بود.
امروزه کتک زدن کم شده است ولی هنوز غُر زدن به مدت طولانی، به وسیله والدین وجود دارد و چه به جاست که اگر تلاش کنند آن را نیز، از برنامه تربیتی کودک خارج از شیوه های دیگر استفاده کنند.
۵- قهر کردن: امام موسی بن جعفر (علیه السلام) بر قهر کردن با کودک به عنوان تنبیه تأکید دارند، ولی نه قهری که طول بکشد؛ لیکن گاه قهر کردن با طفلی که تمام امید او پدر و مادری مهربان هستند، بسیار موثر هست. تنبیه های شدید و ضربه زدن به پشت طفل، رفتارش را شدت یافتن می کند و از نظر جسمی و عاطفی به او لطمه می زند. هم چنین اگر منجر به آسیب شود خشم خداوند را در پی دارد؛ امام موسی بن جعفر (علیه السلام) در این باره می فرمایند:
خداوند جهت هیچ چیز به انداره تجاوز به حقوق زنان و کودکان خشمگین نمی شود.
تأدیب کودک با زدن، در اسلام محدود گردیده و حضرت علی (علیه السلام) در مورد کودکان بدرفتار، زیاد از سه ضربه زدن را جایز نمی دانند. روزی که جمعی از کودکان در مسابقه خط نویسی شرکت کرده بودند و دفترچه های خود را خدمت علی (علیه السلام) آوردند تا تشویق گردند. حضرت خطاب به کودکان فرمود:
به معلم خود این خبر را برسانید که اگر بیش از سه ضربه به شما بزند قصاص خواهد شد.
پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه واله وسلم) نیز در حدیثی به حضرت علی (علیه السلام) فرموده:
جهت اموزش و تربیت بیش از سه ضربه نزن و الا در روز قیامت قصاص خواهی شد.
۶- در حضور دیگران نباشد: حتماً به این توصیه توجه کنید که تنبیه در حضور دیگران نباشد؛ لیکن موجب تحقیر شدن و پایین آمدن اعتماد به نفس او می گردد؛ از طرفی، به عنوان خاطره ای تلخ در ذهن طفل می ماند. به گونه ای که تا آخر عمر آن را فراموش نخواهد کرد. هم چنین موجب شده است او تصور کند دوستش ندارید و یا این خبر به وی انتقال یافته می شود که در زندگی ضربه زدن به کسی که دوستش دارند، جایز هست. برایان جی- گیل مارتین که دارای دکترای رشته واکنش‌ها انسانی است در این باره می گوید:
اگر بخواهیم تنبیه را به کار ببریم باید احترام و اعتماد دو جانبه رعایت شوند. از طرف دیگر، لازمه تنبیه کنترل ظاهری روی شخص تنبیه شوند، با توسل به زور و اجبار هست. کسانی که تنبیه می کنند به ندرت به کسی که تنبیه می شود اعتماد می کند و یا احترام می گذارند.
۷- به کارگیری تنبیه بدنی: اگر در تنبیه کودکان از شیوه های متفاوت مثل قهر و محرومیت استفاده کرده و نتیجه بخش نبود. می توانید از تنبیه بدنی استفاده کنید، که مقصود از آن استفاده از کمربند و شلاق و… نیست؛ به عبارتی نباید کودک را به منظور مجازات تنبیه کرد. بلکه مکافاتی که می بیند باید نتیجه مستقیم و طبیعی کار زشتش باشد. در کودک نوپا در صورت انجام کار خطرناک ضربه ای کوچک با پشت دست بزنید. البته در این مسیر خشم خود را کنترل کنید؛ لیکن پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه واله وسلم) از تنبیه جیرگی خشم نهی کرده اند. در سنین بالاتر با انگشتان دست، به بدن او بزنید. البته در کودکی که بزرگ شده است قبل از آن که تنبیه شود به صورت غیرمستقیم و یا کنایه او را مطلع سازید؛ مثلاً «کم کم دارم عصبانی می شوم»: لیکن اگر بعد از چند بار تهدید، تنبیه را عملی کنید بسیار موثر خواهد بودچون کودک خود را مستحق چنین برخوردی می داند یا تا ده بشمرید، نفس عمیق بکشید، از اتاق بیرون بروید و در نظر بگیرید که هنگامی که راجع به قانون و نتیجه های آن با فرزند خود صحبت می کنید معمولاً زیاد ترغیب می شوند که قانون را رعایت کنند؛ مثلاً به او بگویید: «اگر باز هم قناری را اذیت کنی مجبور می شوم آن را به اتاقی دیگر ببرم».
۸- وقت دادن: از آن جایی که نشانه از تنبیه، اصلاح واکنش‌ها هست، جهت تصحیح رفتار، به کودک وقت دهید. باید به او وقت داد تا آموخته هایش را نشان دهد؛ مثلاً اگر دیر به منزل آمد ممکن است جهت تنبیهش، یک ماه اجازه بیرون رفتن از منزل را به او ندهید. در آن یک ماه نمی تواند نشان دهد که سریع به منزل برگشتن بعد از بازی را آموخته یا نه و احتمال دارد که به جهت رنجیده شدن، بدون اجازه از منزل خارج شود.
۹- ثبات قدم: در تنبیه، ثبات قدم داشته باشید. اگر گاه سرزنش کنید و گاه نادیده بگیرید، واکنش‌ها نامطلوب پابرجا می ماند. تحقیقات نشان داده والدین نوجوانان بزهکار و پسران بسیار پرخاشگر، در مقایسه با والدین نوجوانان غیر بزهکار، به هنگام اعمال تنبیه و پاداش، کمتر ثبات قدم دارند. نداشتن ثبات قدم، مساوی با بی نتیجه بودن تنبیه است.
علاوه بر آن، موارد ذیل نیز در پی اثر بودن تنبیه موثر است:
الف) استفاده از تنبیه به دفعات؛
ب) ترساندن یا سرزنش دائمی طفل و عملی نساختن تهدیدها؛
ج) خندیدن مادر هنگام سرزنش و کتک زدن؛
د) فریاد زدن دائمی یا تحقیر او جلوی دیگران؛
هـ) کتک زدن طفل و وادار نکردنش به انجام دادن کاری که به خاطر آن کتک خورده است.
یکی از توصیه هایی که والدین باید در نظر داشته باشند آن است که به عنوان تنبیه و در هنگام خشم کودک را وادار نکنند کار منزل را انجام دهد؛ لیکن این گونه فعالیت ها در ذهنش به عنوان وظیفه ای سنگین و نامطبوع شکل می گیرد؛ همین امر موجب شده است در آینده از زیر بار مسئولیت شانه خالی کند. ولی می توانند روشی به نام «تصحیح بیش از حد» را در این باره به کار ببرند. مقصود از آن، تأکید و اصرار بر جبران واکنش‌ها ناهنجار هست، به طوری که کودک دیگر نمی خواهد آن واکنش‌ها ناپسند را مرتکب شود. در طی زمانی که این شیوه را به کار می برید، باید مقاومت کرده و بداخلاقی را تا به آخر نادیده بگیرید.
در روش «تصحیح بیش از حد» این توصیه ها را رعایت کنید:
الف) کودک را وادار کنید تا اشتباه خود را جبران کند؛ مثلاً هنگامی که روی دیوار نقاشی کشید آن را تمیز کند.
ب) او را مجبور کرده تا واکنش‌ها صحیح را تمرین کند؛ یعنی اگر در برابر تمرین ها مقاومت کرد با دست هدایتش کرده تا فعالیت درست را انجام دهد.
ج) اگر حرف شنوی داشت در برابر ستایش و تقدیر انجام دهید.
د) از انجام دادن کاری که مربوط به اوست خودداری کنید.
منبع : عطیه الهی / فاطمه سادات آقا میری
واژه های کلیدی: استفاده | عذرخواهی | کودکان | والدین | تنبیه | مجازات | فعالیت |
