در دو سال اول زندگی مواظبت از کودک

دوره تولد تا دو سالگی یک دوره مهم و اساسی در رشد هست. هر چند که تمام دوره کودکی به خاص سال های اولیه آن می توان به عنوان یک دوره اساسی در نظر گرفت. ولی دوره تولد تا دو سالگی «شیرخوارگی» را به واقع می توان یک دوره پایه و اساسی در نظر گرفت آیا که در این مرحله بسیاری از الگوهای رفتاری، نگرش ها و تظاهرات عاطفی فرد به طور پایه ای شکل می گیرد متأسفانه عموم والدین این دوره را دوره بیکاری می دانند یعنی فکر می کنند همین که کودک تر و خشک شود کافی است در حالی که از نظر تربیت و آموزش این دوره مقطع پی ریزی و بنیان گذاری است

به عنوان مثال هنگامی که می خواهیم ساختمانی را بنا کنیم اول از همه به چه چیزی فکر می کنیم؟ ما اول از همه به فکر این هستیم که اسکلت بندی ساختمان خوب و محکم باشد. به فکر این هستیم آشپزخانه و اتاق ها چه شکلی باشند. ولی هنگامی که ساختمان به طور کامل ساخته شد دیگر وقت فکر کردن نیست یا بسیار سخت هست، آیا که اسکلت بندی، اتاق ها و آشپزخانه به طور کامل شکل گرفته اند همان طور که در یک ساختمان زیربنا و اساس آن «پی ریزی های ساختمان» بسیار مهم تر از رو بنا و روسازی آن ساختمان می باشد. دوره کودکی به خاص تولد تا دو سالگی نیز زیربنای رشد انسان را در آینده تشکیل می دهد و خصوصیات سال های بعدی به عنوان یک رو بنا عمل می کند. به هر حال، اگر نیازهای همه جانبه نوزاد تأمین نشود و اعتماد و پشتیبانی والدین را کسب نکند در سال های بعدی زندگی یعنی نوجوانی و بزرگسالی دچار پرسشها جدی می شود ایجاد احساس اعتماد نخستین چالش روان شناسی است که همه مردم با آن رو به رو می شوند.

ایجاد این احساس به خاص جهت نوزادان به خاطر وابستگی کامل آنان به دیگران بسیار مهم است نوزادی که تحت مواظبت مداوم قابل آینده نگری والدین است یک احساس اعتماد در او ایجاد می شود، ولی نوزادانی که به حال خود رها می شوند تا گریه کنند و مواظبت از آنها مداوم و قابل پیش نیست، در آنها عدم اعتماد اساسی پیدا می شود که منجر به وحشت و سوء ظن نسبت به دیگران و دنیا به طور کلی می شود به عنوان مثال: کودکی که دائما شکایت دارد که در مدرسه فرزند های دیگر خود به خود به او گیر می دهند و نمی توانند با معلمان خود ارتباط برقرار کنند کودکی است که نتوانسته بحران اعتماد در برابر عدم اعتماد را در این دوره حل کند در واقع والدین این شرایط را فراهم نیاوردند.

آغوش گرم و سینه پر دوستی مادر می تواند در این دوره احساسات و عواطف کودک را اشباع کرده و جهت او ایجاد امنیت و آرامش کند «اریکسون روان شناس آلماعنی اعتقاد است که در این دوره خوبی ها و بدی های معینی به آرامی و به طور آشکار رشد کرده و به صورت تحکیم یافته ای در فرد باقی می ماند برحسب نوع واکنش‌ها والدین با کودک در این دوره این مسئله روشن خواهد شد که او در آینده فردی امیدوار و مطمئن خواهد بود.» والدین باید بدانند که اگر در آینده جوانی فعال، با روحیه و دور از اضطراب می خواهند این دوره را جدی بگیرند آیا که اساس و پایه هر فردی در این دوره تشکیل می شود. در این دوره کودک قادر می شود که نیازهای خود را به دیگران بگوید و به تدریج استقلال او زیاد کردن می یابد هرچه که دوره شیرخوارگی به انتهای خود نزدیک می شود استقلال و فردیت کودک زیاد می شود و اگر در این سنین والدین مانع استقلال کودک شده است و به او اجازه فعالیت هایی را خود می تواند انجام دهد، داده نشود، شدیداً اعتراض کرده و اعتراض خود را به صورت خشم فریاد و گریه ظاهر می سازد و گاهی ممکن است این خصوصیت به شکل منفی گرایی جهت کودک درآید و جهت هر لحظه در او باقی بماند پایه های اجتماعی شدن در این دوره پی ریزی می شود کودکانی که در دوره طفولیت به شدت گریه می کنند، بعداً میل به به پرخاشگری پیدا کرده یا پرسشها رفتاری از خود نشان می دهند ولی کودکانی که صمیمی و شاد هستند معمولاً همان طور که بزرگتر می شوند سازگاری اجتماعی بهتری راه از خود نشان می دهند هر چند که شرایط می تواند در عبد عوض کردن کند ولی به هر حال در دوره طفولیت مبنای واکنش‌ها اجتماعی و عاطفی کودک بنیان گذاشته می شود.

نکته مهم

تا آخر نخستین سال زندگی نیازهای نوزاد باید فوراً برآورده شوند *عده ای عقیده دارند که اگر نیازهای نوزاد فوراً برآورده شود او پر توقع می شود که به تقاضاهایش هر لحظه پاسخ داده شود تحقیقات در این مورد نشان می دهد که تا آخر یک سالگی نیازهای طبیعی باید فوراً برطرف شوند و نباید هراس داشته باشیم که فرزند لوس می گردد یا عادت کرده یا شرطی می شود *در حقیقت در سال اول زندگی تصویری از خود و محیط در ذهن نوزاد نقش می بندد که بسیار مهم است و لذا باید به آن توجه کرد *اگر به نوزاد پیگیری نکنیم و به نیازهای او به تأخیر پاسخ بگوییم، تصویر بدی از خود پیدا می کند مانند: «من بد هستم و به این علت به من توجهی نمی شود.» ولی اگر نیازهای کودک به موقع بر طرف شود، اصطلاحا می گویند: من خوب در او به وجود می آید، یعنی تصویر خوبی ار خود در ذهن پیدا می کند *هر تصویر ذهنی نوزاد در ارتباط با مادرش تصمیم پیدا می کند یعنی من بد- مادر بد، من خوب- مادر خوب در حقیقت این نخستین ارتباط عاطفی است که کودک با مادرش است شکل می گیرد. این تصویر درونی فرد یک مقوله ثابت و ماندگار است و در طول زندگی در شخص باقی می ماند. مگر اینکه خلافش ثابت شود مثل محیط، شیوه های تربیتی، صحبت ها، پیگیری ها و … * همه اینها در رشد عاطفی و روانی کودک موثر هست.

منبع: کودک ، شماره ۱۲۵ ،سید مهدی حسینی/ نویسنده و پژوهشگر امور تربیتی